بازار سرمایه و کنترل تورم انتظاری

با اجرای طرح هدفمندی یارانه ها انتظار رونقی برای بازار سرمایه وجود دارد. اما پیش شرط تحقق این انتظار منطقی، شناخت ظرفیت های بازار سرمایه توسط مردم از یک طرف و توانمندی بازار سرمایه برای بهبود شرایط از طرف دیگر است.

---

---

با پرداخت یارانه های نقدی به مردم و افزایش پول در دست مردم و حجم نقدینگی باید نگران بروز تورم بود. برای رفع این مشکل باید بتوانیم این پول اضافی را به عنوان یک فرصت مهم  برای سرمایه گذاری را به بازار سرمایه منتقل کنیم. اما بازار سرمایه چیست؟

بر پایه طبقه‌ بندی بازارمالی با نگرش به سررسید دارایی‌ها، بازار سرمایه به بازار دادوستد ابزارهای مالی با سررسید بیشتر از یک سال و دارایی‌های بدون سررسید اطلاق می‌شود. این بخش از بازار مالی نقش مهم‌تری در گردآوری منابع پس‌اندازی و تامین نیازهای سرمایه‌گذاری واحدهای تولیدی دارد. بازار سرمایه نسبت به بازار پول بسیار گسترده‌تر است و از تنوع ابزاری بیشتری برخوردار است.

بازار سرمایه پلی است که پس‌انداز واحدهای اقتصادی دارای مازاد را به واحدهای سرمایه‌ گذاری که بدان نیازمندند انتقال می‌ دهد. بنابراین بازار سرمایه، واحدهای پس‌اندازی و سرمایه‌گذاران را با یکدیگر ارتباط می ‌دهد. از طرف دیگر سازوکارهای تعبیه ‌شده در این بازار از طریق رشد حجم پس‌انداز و سرمایه‌گذاری، رشد اقتصادی را تسریع می‌ کنند.

نهادهای بازار سرمایه

الف ) نهادهای خودتنظیم گر:

بورس‌های اوراق بهادار، بورس کالا، مؤسسات سپرده‌ گذاری و نگهداری اوراق بهادار.

ب ) واسطه‌های بازار:

شرکت‌های تأمین سرمایه (بانک‌های سرمایه‌گذاری)، کارگزاران، معامله‌گران، مشاوران سرمایه‌گذاری، بازارگردانان، شرکت‌های سرمایه‌ گذاری.

ج ) سایر فعالان بازار سرمایه:

مؤسسات رتبه‌ بندیِ خطر و اعتبار، پردازشگران حرفه‌ای اطلاعات یا فروشندگان حرفه‌ای اطلاعات.

اتکای دولت‌ها به بازار سرمایه از این جهت مهم است که دولت‌ها غالبا اوراق بدهی منتشر می‌کنند تا بخش عمده هزینه‌های خود را تامین مالی نمایند و استقراض دولت غالبا حجم عظیمی از کل وجوه عرضه‌شده در بازار توسط وام‌دهندگان را جذب می‌کند.

ابزارهای بازار سرمایه

الف) ابزارهای تامین مالی درازمدت

سهام: سهام صرفنظر از شکل آن، نشان ‌دهنده منافع مالک در شرکت است و از آنجا که طلب و ادعای سهامداران در مورد دارایی‌های شرکت در مرحله آخر تمام طلب‌ها قرار دارد، منافع سهام به‌ عنوان منفعت باقیمانده شناخته می‌شود.

متداول‌ترین نوع سهام، سهام عادی است که مبین میزان مشارکت و تعهدات و منافع دارنده آن در یک شرکت سهامی است. گونه دیگر سهام، سهام ممتاز است که از نظر دریافت سود سهام و دریافت هرگونه وجهی در زمان انحلال شرکت یا توزیع دارایی‌ها نسبت به سهام عادی برتری دارد. برای نمونه هنگام توزیع سود سهام، ابتدا سهام ممتاز سود خود را دریافت می‌کنند.

اوراق مشارکت

اوراق مشارکت اسنادی هستند که به موجب آنها ناشر متعهد می‌شود مبالغ معینی (سود سالانه) را در فاصله‌‌های زمانی مشخص به دارنده پرداخت کند و در سررسید اصل مبلغ را بازپرداخت کند. اوراق مشارکت یک ابزار بدهی درازمدت برای تامین مالی است که با تعهدات مشخصی همراه است. دارندگان این اوراق برخلاف صاحبان سهام عادی، ادعای مالکیت یا حق رای در شرکت ندارند و در واقع فقط وام‌دهندگان به ناشر هستند. آنها پول خود را به ناشر قرض می‌دهند و در عوض سود دریافت می‌کنند و در سررسید نیز اصل سرمایه خود را پس می‌گیرند. اوراق مشارکت از طریق پذیره‌نویسی به عموم ارائه می ‌شوند.

ب – ابزارهای ویژه مدیریت خطر

علاوه بر کارکرد تامین مالی واحدهای اقتصادی دارای کسری، مقابله با ریسکِ همراه با سرمایه‌گذاری و بویژه ریسک ناشی از نوسان‌های قیمتی از دیگر کارکردهای مهم بازار سرمایه است. این کارکرد بازار سرمایه، از طریق بکارگیری ابزارهایی تحت عنوان ابزارهای مشتق انجام می‌شود. اطلاق مشتق به این ابزارها به آن دلیل است که ارزش این ابزارها براساس ارزش اوراق یا دارایی‌های دیگر تعیین می‌شود و در واقع مشتق از دارایی‌های دیگر است. اگر چه گروهی از سرمایه‌گذاران به منظور کسب سود این ابزارها را معامله می‌کنند، لیکن کارکرد اصلی این ‌گونه ابزارها مقابله با ریسک همراه با نوسان‌ قیمت دارایی‌های مندرج در این ابزارهاست.

مهمترین ابزارهای مشتق بازار سرمایه عبارتند از:

قراردادهای اختیار معامله

اختیار معامله قراردادی دوطرفه بین خریدار و فروشنده است که براساس آن خریدار قرارداد حق (نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد. بنابراین براساس این قرارداد، دو طرف توافق می‌کنند که در آینده معامله‌ای انجام دهند. در این معامله خریدار اختیار معامله، در ازای پرداخت مبلغ معینی، حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخصی با قیمتی که هنگام بستن قرارداد تعیین شده است، به دست می‌آورد. از طرف دیگر، فروشندة قرارداد اختیار معامله، در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد، براساس مفاد قرارداد، آماده فروش دارایی مذکور است. چنان‌ که از تعریف قرارداد اختیار معامله پیداست، دارنده قرارداد (خریدار) در اعمال حق خود مختار است و به عبارت دیگر هیچ تعهد و الزامی ندارد و در صورت صرف‌ نظر وی از اجرای قرارداد، مبلغی را که در ازای این حق، پرداخته است از دست می‌دهد. از طرف دیگر فروشنده در صورت خواست خریدار، مجبور به اجرای قرارداد است. قراردادهای اختیار معامله به دو دسته طبقه‌بندی می‌شوند:

الف -  قرارداد اختیار خرید

دارنده این نوع اختیار معامله، حق دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت مشخصی – به قیمت توافقی– در دوره زمانی معینی بخرد.

ب - قرارداد اختیار فروش

این قرارداد به دارنده حق می‌دهد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت توافقی در دوره زمانی مشخصی بفروشد. درحالی‌که خریدار قرارداد اختیار خرید، به امید افزایش قیمت آن را می‌خرید، خریدار قرارداد اختیار فروش پیش‌بینی می‌کند که قیمت در آینده کاهش خواهد یافت.

قراردادهای آتی

تمامی انواع کالا را می توان هر روز در بازار آنی (نقد) دادوستد کرد. در این بازارها، خریدار و فروشنده برای تحویل آتی کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا، با یکدیگر به توافق می‌رسند. وقتی قیمت آتی دادوستد، نوسان داشته باشد، معامله‌گران با ریسک (خطر) روبرو خواهند بود؛ زیرا ارزش موجودی آن‌ها ممکن است به‌ طور چشمگیری تغییر یابد. برای ایمن شدن در برابر تغییرات ناگهانی قیمت، خریداران و فروشندگان می‌توانند به بازار تحویل آتی روی آورند که در آن قراردادهای تحویل آتی برای تحویل کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا با یک قیمت مشخص در یک زمان معین تنظیم می ‌شود.

امسال در حوزه تامین مالی طرحهای کشور و تحقق رشد اقتصادی مناسب با تهدیدات جدیدی روبرو نیستیم اما بخش عمده ای از تهدیدات کنونی اقتصاد کشور ناشی از فشارهای تورمی متاثر از افزایش قیمت نفت و افزایش نقدینگی است.

براساس این قرارداد، خریدار متعهد می‌شود که مقدار مشخصی از یک کالا را در تاریخ معین با قیمت معینی از فروشنده تحویل بگیرد و فروشنده متعهد می‌شود که کالای مورد نظر را براساس مفاد قرارداد در همان تاریخ و با همان قیمت به خریدار تحویل دهد. در سررسید قرارداد تحویل آتی، فروشنده با دریافت قیمت، کالای موضوع قرارداد را به خریدار تحویل می‌دهد و تسویه انجام می‌شود. به عبارت دیگر، تسویه قراردادهای آتی به صورت تحویل فیزیکی کالا است.

دولت ها و بازار سرمایه

استفاده از بازار سرمایه برای تامین مالی مخارج دولت نیز از جمله قدیمی‌ترین و متداول‌ترین شکل مبادلات مالی است. اتکای دولت‌ها به بازار سرمایه در اغلب اقتصادهای مدرن نه‌ تنها از این جهت مهم است که دولت‌ها غالبا اوراق بدهی منتشر می‌کنند تا بخش عمده هزینه‌های خود را تامین مالی نمایند، بلکه استقراض دولت غالبا حجم عظیمی از کل وجوه عرضه‌شده در بازار توسط وام‌دهندگان را جذب می‌کند.

کشور ما در زمینه استفاده از بازارهای مالی تازه کار است و هنوز باید راه زیادی طی کند. دبیر ستاد هدفمند کردن یارانه ها یکی از مشکلات بازار سرمایه کشور را گردش نداشتن پول عنوان کرد و گفت: ارزش معاملات بازار سرمایه نسبت به کل ارزش بازار حدود20درصد است. البته میزان سهام شناور آزاد کم نیست اما باید از ابزارهای جدید مالی استفاده کنیم.

" محمدرضا فرزین " با بیان اینکه تمام دلایل تورم به قانون هدفمندی یارانه ها برنمی گردد گفت: اجرای قانون هدفمندکردن یارانه ها به دلیل اجرای یکباره آن بخش زیادی از تاثیرات خود را بر شاخص تورم در5 ماه گذشته داشته است و تنها یکی از عوامل در کنار عوامل موجود تورم امسال می تواند باشد لذا اتخاذ سیاست پولی کارآمد و عملکرد بانک مرکزی در هدایت نقدینگی از اهمیت زیادی برخوردار است.

وی افزود: امسال در حوزه تامین مالی طرحهای کشور و تحقق رشد اقتصادی مناسب با تهدیدات جدیدی روبرو نیستیم اما بخش عمده ای از تهدیدات کنونی اقتصاد کشور ناشی از فشارهای تورمی متاثر از افزایش قیمت نفت و افزایش نقدینگی است.

شکی نیست که اگر ابزارهای مالی مناسب فراهم شود و به مردم درباره استفاده از آنها آموزش داده شود، می توان با مدیریت درست نقدینگی تزریق شده هم از ایجاد تورم جلوگیری کرد و هم به تولید و سرمایه گذاری کمک کرد. البته ذکر این نکته خالی از لطف نیست که اگر صرفا به وضعیت حال بازار بورس  و شکوفایی آن توجه شود و به دنبال بهبود سازوکار ها نباشیم سرمایه وارد شده، حتی می تواند ،به ضرر بازار بورس تمام شود و مشکلاتی از جمله بورس حبابی را ایجاد کند.

فرآوری:ریحانه حمیدی فر

بخش اقتصاد تبیان