جهانی شدن و علل آن

علل جهانی شدن

نگارنده یونس ولی زاده

چهار عامل مهم در ظهور و گسترش جهانی شدن نقش داشته اند:

۱- عقل گرایی:

 اولین عامل در شکل گیری تفکر جهانی شدن و سرعت بخشیدن به روند گسترش آن، عامل عقل‌گرایی بود. عامل عقل گرایی که از آن به عنوان یکی از عوامل جهانی شدن نام می بریم، دارای چهار ویژگی متمایز است که باعث می‌شود تفکر جهانی شدن شکل گیرد و گسترش یابد؛ ویژگی نخست اینکه عقل گرایی جنبه سکولار دارد؛ یعنی واقعیت را کاملاَ بر حسب دنیای فیزیکی تعریف می کند. در واقع، عقل‌گرایی نوعی اعتقاد سکولار است. ویژگی سکولار عقل‌گرایی مردم را بر آن داشته است تا «کلیت» وجود خود را بر حسب سیاره‌ای که در آن زندگی می کنیم درک کنند. ویژگی دوم عقل‌گرایی‏، این است که عقل‌‌‌‌گرایی جنبه انسان مدارانه دارد؛ یعنی واقعیت را عمدتاً بر حسب علایق و فعالیت‌های انسان قرار می دهد. تفکر عقل گرایی بر اساس جنبه انسان مداری ما را به سوی فضایی سوق می‌دهد که جهان مادی آن را اشغال کرده است، این تفکر به کره زمین به عنوان یک قلمرو برای یک قبیله خاص اشاره نمی‌کند بلکه جهان را بعنوان مکانی واحد متمرکز می‌کند. ویژگی سوم که عقل گرایی داراست، این است که عقل گرایی مشخصه یک «دانشمند» را دارد؛ یعنی معتقد است که پدیده ها را می توان بر حسب واقعیات مسلم قابل کشف به وسیله کاربرد دقیق روش‌های پژوهشی عینی درک کرد. ویژگی چهارم، این است که عقل گرایی جنبه ابزاری دارد؛ یعنی بیشترین ارزش را برای بینش‌هایی قایل است که به مردم امکان می دهند تا مشکلات بلافاصل را حل کنند.  

۲- سرمایه داری:

 کارل مارکس در کتاب گروندریسه می‌‌نویسد:« سرمایه به خاطر ماهیت خود همه موانع مکانی را در‌ می‌نوردد و کل دنیا را برای بدست آوردن بازار تسخیر می‌کند» (صص ۵۲۴و ۵۳۹). سرمایه داران سعی می‌کنند در جهت تحقق نیازهای حیاتی خود منابع هر چه بیشتری را گردآوری کنند. و این در حالی است که سرمایه داری با اقتصاد معیشتی (که در آن هیچ مازادی بدست نمی‌آید) در تضاد است. در سرمایه‌داری مازداها صرف تولید بیشتر می‌‌شود‏، که هدف آن بدست آوردن مازاد هر چه بیشتر است، که برای تولید زیادتر و با امید به دست آوردن مازاد بیشتر دوباره سرمایه گذاری می شود، و از آنجا که در این گونه نظام سرمایه‌داری همه گروه‌ها کمابیش درصدد «دستیابی به انباشت» هستند، این شیوه تولید مستلزم رقابت‌های دایمی و گسترده بر سر توزیع مازاد است. بنابراین در این نظام سرمایه داری بسیاری از شرکت‌های تحت فشار بر حسب منطق سرمایه‌داری در جست و جوی بازارهای جهانی به عنوان وسیله‌‌ای برای افزایش حجم فروش خود برآمده‌اند. و بدین ترتیب موسسات بازرگانی سرمایه‌دار انگیزه‌های مهمی برای ایجاد شبکه‌های توزیع و فروش جهانی و زیرساخت ارتباطی جهانی به منظور حمایت از آن‌ها دارند. ویژگی دیگر سرمایه‌داری که در امر جهانی شدن دخیل است عامل «حسابداری جهانی» است که این امکان را به سرمایه‌داران می‌دهد که سودها را در نقاطی از فضای فراجهانی که مالیات کمتری دارد متمرکز کنند. و بدین ترتیب سرمایه‌داران می توانند در سراسر جهان به شیوه‌ای هماهنگ سود کلی شرکت را به حداکثر برسانند. ویژگی دیگر سرمایه داری که در امر جهانی شدن دخیل است «منبع یابی جهانی» است که شیوه ای جدید و مهم در جهت تقویت انباشت‌هاست. یعنی وقتی شرکتها می‌توانند آشکارا تسهیلات تولید خود را در هر جایی که بهترین منافع و کمترین هزینه‌ها را دارد به کار اندازند‏، و بیشترین سود را کسب کنند چرا این کار را انجام ندهند. ویژگی دیگر سرمایه‌داری که روند جهانی شدن را تسریع می کند «اطلاعات و ارتباطات جهانی» و «جریانات مالی جهانی» است که باعث می‌‌‌‌‌شود فرصت‌های عمده‌ای برای انباشت مازاد شرکتها فراهم شود.

۳- نوآوری های تکنولوژیکی:

سومین عامل که در روند جهانی شدن نقش دارد و نقش آن به آسانی قابل رویت و مشاهده است، عامل نوآوری های تکنولوژیکی بوده است. برای بررسی این عامل باید تاثیر نوآوری های تکنولوژیکی را از چند جهت به بحث بنشینیم.

جهت اول حمل و نقل هوایی و صنعتی شدن: سرعت و ظرفیت هواپیماها با ظهور جت های تجاری در اواخر دهه ۱۹۵۰، هواپیماهای بزرگ در ۱۹۶۹،و هواپیماهای مافوق صوت در اوایل دهه ۱۹۷۰ افزایش یافت. ماهواره های مداری در سال ۱۹۵۸ پرتاب شدند، و سپس در سال ۱۹۶۳ ماهواره های ثابت وارد میدان شدند. موشک های قاره پیما نیز در سال ۱۹۵۷ پا به عرصه گذاشتند. که همه این عوامل باعث به وجود آوردن ابزارهای ضروری برای ارتباطات جهانی، معاملات مالی جهانی، هماهنگی تولید و بازاریابی جهانی، و سایر فعالیت های جهانی شده است. صنعتی شدن عامل دیگری بود که روند جهانی شدن را سرعت می بخشید. بعنوان مثال، ابداع سیستم بطری پرکنی اتوماتیک و فرآیندهای کنسروسازی و منجمدسازی موجب شد تا کالاهای مصرفی خاصی به فرآورده‌های جهانی اولیه تبدیل شوند.

جهت دوم ارتباطات الکترونیکی و داده پردازی دیجیتالی: در دنیای کنونی معاملات مالی جهانی، و اداره کردن جهانی معاملات بستگی به مدیریت ارتباطات الکترونیکی دارد. ساخت میکروچیپس‌های سیلیکونی تجاری در سال ۱۹۷۱، کامپیوترهای شخصی (PC) در سال ۱۹۸۱، کمی پس از آن کامپیوترهای دستی یا قابل حمل، از جمله ابزارهای الکترونیکی بودند که نقش بسزایی در تسریع روند جهانی شدن ایفا نمودند. اختراع تلگراف در سال ۱۸۳۷، تلفن در سال ۱۸۷۶، بی سیم در سال ۱۸۹۵، تلویزیون در سال ۱۹۲۶، کامپیوتر دیجیتالی در سال ۱۹۴۶همه رویدادهای مهمی در دوره آغازین جهانی شدن بوده اند. ظاهر شدن تلفن همراه ماهواره‌ای، رادیوهای دیجیتالی و گسترش تکنولوژی تلفن شامل ویدئوفون و ویدئوکنفرانس، پست صوتی، دستگاه‌های نمابر پیشرفته، پست الکترونیکی ، شبکه دیجیتالی خدمات یکپارچه (ISDN) و شیوه انتقال ناهمزمان (ATM)، از جمله نوآوری‌های الکترونیکی و دیجیتالی بودند که به روند جهانی شدن شتاب بخشیدند. 

۴- قوانین و مقررات:

چهارمین عامل جهانی شدن، قوانین و مقرراتی است که از طرف دولت‌ها وضع شده اند. و این عامل به خوبی نشان می داد که بر خلاف فرضیات بسیاری از صاحب نظران، جهانی شدن و دولت ناسازگار نیستند.

جهت اول استاندارد کردن روش های اجرایی و فنی: دولت ها از طریق استاندارد کردن، سبب ارتقا گسترش روابط جهانی شده اند. برای توضیح مطلب چند مثال می آوریم. اتحادیه اروپا فرم های گمرکی مشترکی را به بازرگانان و دولت های کشورهای عضو ارائه داده است. توافقنامه ورشو در سال ۱۹۲۹ یک الگوی جهانی واحد برای بلیت های هواپیمایی توصیه کرده است. کمیته بین المللی استاندارهای حسابداری (IASC)، و اتحادیه بین المللی حسابداران (IFAC)، از دهه ۱۹۷۰ برای حسابداری و حسابرسی شرکتی رهنمودهای جهانی ارائه داده اند. و یا سازمان بین المللی کمیسیون های اوراق بهادار (IOSCO) موضوع استانداردهای فراجهانی بازارهای سهام و اوراق قرضه را مورد بحث قرار داده، یا انجمن بین المللی مدیران بیمه (IAIS) همین کار را برای تجارت بیمه انجام داده است.

جهت دوم آزادسازی جابه جایی‌های پولی، سرمایه‌گذاری‌ها و تجارت برون مرزی: دولت‌ها در بخش سرمایه گذاری‌های برون مرزی و جابه جایی پول آزادسازی قابل توجهی انجام داده‌اند که در نتیجه شتاب بیشتری به جهانی شدن مالی بخشیده است. برای مثال، در سال ۱۹۹۸ در مجموع ۱۴۷ کشور ماده ۸ صندوق بین المللی پول را پذیرفته اند، که بر اساس آن دولت‌ها مجبورند هیچ گونه محدودیتی برای پرداخت‌های مربوط به تجارت برون مرزی کالاها و خدمات را اعمال نکنند. 

جهت سوم تضمین حقوق مالکیت برای سرمایه جهانی: دولت ها در جهت حمایت از حقوق مالکیت سرمایه جهانی در حوزه اختیارات خود قوانینی تصویب کرده اند. بعلاوه، امکانات فوق قلمروی برای تضمین ادعاهای مربوط به مالکیت معنوی، از جمله حق اختراع، علایم تجاری، حق انحصاری اثر یا مالکیت معنوی، طرح‌های صنعتی و غیر گنجانده شده است.

جهت چهارم قانونی شدن سازمان ها و فعالیت های جهانی: قوانین و مقررات با قانونی کردن سازمان‌های فراجهانی توانایی بیشتری به جهانی شدن بخشیده است. بعلاوه، دولت‌ها به شرکتهای جهانی اجازه داده‌اند تا در حوزه اختیارات ملی آنان سرمایه گذاری کنند و به انجمن های مدنی جهانی نیز این امکان را داده اند تا در حوزه آن کشورها به فعالیت بپردازند.