شاخص بورس چیست؟

شاخص بورس چیست؟

کلمه شاخص در کل به معنای نمودار یا نشان دهنده یا نماینده می باشد.

شاخص کمیتی است که نماینده چند متغیر همگن می باشد و وسیله ای برای اندازه گیری و مقایسه پدیده هایی است که دارای ماهیت و خاصیت مشخصی هستند که بر مبنای آن می توان تغییرات ایجاد شده در متغیرهای معینی را در طول یک دوره بررسی نمود. محاسبه شاخص برای هر شرکت صنعت یا گروه یا دسته امکان پذیر است و می توان آن را محاسبه نمود.

.

برای محاسبه شاخص، یک سال را به عنوان سال مبنا یا پایه فرض کرده و پس از تقسیم ارزش جاری بر ارزش مبنا )ارزش سال پایه) آن را در عدد 100 ضرب می کنیم. عدد بدست آمده شاخص آن گروه یا دسته مورد نظر را به ما نشان می دهد .

در هر بازار بورس اوراق بهاداری می توان بنا بر احتیاج و کارایی شاخص های زیادی را تعریف و محاسبه نمود. در تمام بورس های دنیا نیز شاخص های زیادی برای گروه ها و شرکت های مختلف محاسبه می شود. به عنوان مثال در بازار سهام امریکا شاخص داو جونز تغییرات 30 شرکت صنعتی  20 شرکت حمل و نقل و 15 شرکت خدماتی را نشان می دهد ویا شاخص نزدک تغییرات سهام خارج از بورس را نشان می دهد .

دیگر شاخصهای معروف برخی از بورسهای دنیا عبارتند از :

بورس نیویورک S&P250 (برای 250 شرکت محاسبه می شود)  و  S&P500 (برای 500 شرکت محاسبه می گردد)

بورس لندن  FTSE  توکیو NIKIIE) و (TOPIX آمستردام (AEX) فرانسه (CAC) و آلمان (DAX) می باشد .

در بورس اوراق بهادار تهران نیز شاخص های زیادی محاسبه می گردد که هر شخص یا گروهی بنا به نیاز خود از  آنها استفاده می کند که در ادامه به معرفی چند شاخص مهم و مفاهیمی در این زمینه پرداخته شده است:

شاخص کل قیمت  TEPIX

شاخص کل قیمت که مخفف کلمه TEHRAN PRICE INDEX می باشد یکی از اصلی ترین شاخص های بورس اوراق بهادار تهران است که روش محاسبه آن بر اساس فرمول زیر (فرمول لاسپیرز) انجام می گیرد.

})ارزش جاری سهم در بازار*تعداد سهام منتشره(تقسیم بر)ارزش پایه سهام*تعداد سهام در سال پایه({ضرب در عدد  100

که در این محاسبه سال پایه سال 1369 می باشد. این شاخص گویای آن است که ارزش کل بازار نسبت به سال پایه  (یا همان سال 1369) چند برابر شده است.

شاخص کل قیمت در بورس تهران برای سه گروه محاسبه می شود که عبارتند از:

1-  شاخص قیمت کل بازار:  که در محاسبه آن قیمت سهام تمام شرکت های معامله شده تاثیر داده می شود.

2-  شاخص قیمت تالار اصلی:  که در محاسبه آن فقط قیمت سهام شرکت های معامله شده در تابلو اصلی تأثیر داده می شود.

3-  شاخص قیمت تالار فرعی:  که در محاسبه آن فقط قیمت سهام شرکت های معامله شده در تابلوی فرعی تاثیر داده می شود.

ویژگیهای شاخص کل قیمت عبارتند از:

1-  موزون بودن:  بدین معنا که چون در محاسبه آن ارزش سهام در تعداد سهام منتشره ضرب می گردد پس تغییرات قیمت سهام بر اساس تعداد سهام منتشر شده شرکت ها در شاخص تأثیرگذار است. یعنی هر چقدر تعداد سهام منتشره شرکت بیشتر باشد تغییرات قیمت سهم مورد نظر تأثیر بیشتری بر روی شاخص خواهد گذاشت.

2-  جامع بودن: این شاخص به لحاظ اینکه بر اساس تغییرات سهام تمام شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار محاسبه می گردد لذا خصوصیت جامع بودن را داراست.

3-  در دسترس بودن : شاخص کل قیمت به لحاظ اینکه بصورت لحظه ای توسط سازمان بورس اوراق بهادار محاسبه و در اختیار افراد قرار می گیرد لذا دارای خصوصیت در دسترس بودن می باشد.

شاخص کل قیمت در موارد زیر تعدیل می گردد و در حقیقت تغییرات ناشی از موارد زیر در مقدار شاخص اثری ندارد.

1- ورود و خروج شرکت ها: به هنگام ورود و خروج شرکت ها به دلیل افزایش یا کاهش ارزش جاری سهام اصولاً ارزش پایه سهام تعدیل می گردد تا تغییری در عدد شاخص حاصل نشود. به عبارتی با افزایش صورت کسر در مخرج آن تغییری می دهند تا حاصل تقسیم صورت بر مخرج تغییر نکند.

2-  افزایش سرمایه از طریق آورده و یا مطالبات سهامداران:  به علت اینکه با افزایش سرمایه از طریق آورده و یا مطالبات سهامداران ارزش جاری سهام افزایش می یابد لذا در این موارد نیز ارزش پایه سهام باید به گونه ای تعدیل گردد تا تغییری در عدد شاخص حاصل نگردد.

3-  ادغام شرکتها : در صورت ادغام دو یا چند شرکت در هم نیز می بایست در ارزش پایه سهام تغییر داده شود تا عدد شاخص تغییری نکند .

ولی در برخی موارد نیازی به تعدیل شاخص نمی باشد که این موارد عبارتند از:

1-  افزایش سرمایه از محل اندوخته : زیرا در این حالت همان مبلغ اندوخته که متعلق به سهامداران بوده بصورت سهام جدید به آنها داده می شود پس تغییری در حقوق صاحبان سرمایه اتفاق نیفتاده لذا در این حالت نیازی به تعدیل شاخص نیست.

2-  تجزیه و تجمیع سهام: در این حالت نیز تنها تعداد سهام منتشره تغییر یافته و چون به تناسب آن قیمت سهم نیز تغییر می یابد لذا نیازی به تعدیل شاخص نیست. البته لازم به ذکر است که در ایران عملاً اینکار امکان پذیر نیست و ارزش اسمی هر سهم بطور ثابت 1000 ریال می باشد.

3-  پرداخت سود نقدی: در این حالت نیز چون اصولاً به تناسب پرداخت سود نقدی قیمت سهام نیز کاهش می یابد لذا نیازی به تعدیل عدد شاخص نیست.

شاخص بازده نقدی و قیمت   TEDPIX  

نشان دهنده تغییرات قیمتی و بازده نقدی سهام در بورس اوراق بهادار می باشد به عبارتی نشان دهنده تغییرات بازدهی کل سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار می باشد و بوسیله آن می توان فرصت سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار را با دیگر بازارها مقایسه نمود.

شاخص بازده نقدی   TEDIX  

از تفاضل منطقی شاخص قیمت و بازده نقدی از شاخص قیمت بدست می آید و نشان دهنده تغییرات بازده نقدی سهام می باشد.

 تذکر : عدد پایه شاخص های قیمت و بازده نقدی و بازده نقدی سهام در ابتدای سال 1377 برابر 08/1653 در نظر گرفته شده که همسنجی این دو را با شاخص کل قیمت در آن تاریخ امکان پذیر سازد .

شاخص صنعت

فرمول محاسبه آن همانند محاسبه شاخص کل می باشد و نشان دهنده تغییرات در ارزش سهام شرکت های صنعتی می باشد و برای هر صنعت بطور جداگانه محاسبه می گردد.

شاخص مالی

فرمول محاسبه آن همانند محاسبه شاخص کل می باشد و نشان دهنده تغییرات در ارزش سهام شرکت های سرمایه گذاری می باشد .

شاخص شرکت

فرمول محاسبه آن همانند محاسبه شاخص کل قیمت می باشد و برای هر شرکتی بطور جداگانه محاسبه می گردد و برای محاسبه آن شاخص هر شرکتی را در بدو ورود 100 تعیین نموده اند.

شاخص 50 شرکت برتر یا  tx-50

الف) به روش میانگین ساده

معمولا هر سه ماه یک بار 50 شرکت برتر در بورس اوراق بهادار معرفی میگردند. شاخص  tx-50  نشان دهنده میانگین قیمت سهام 50 شرکت برتر می باشد.

محاسبه این شاخص به روش محاسبه شاخص داو جونز می باشد . به عبارتی در این محاسبه تعداد سهام منتشره شرکت تاثیر داده نمی شود و تنها از جمع قیمت سهام 50 شرکت تقسیم بر تعداد آنها (تعدیل شده) بدست می آید. (این تعداد در اولین روز محاسبه یعنی ابتدای سال 1379 عدد 50 بوده که بعدها به تدریج تعدیل شده)

شاخص tx-50نیز در موارد زیر باید تعدیل شود. یعنی عدد 50 در مخرج را باید به گونه ای تغییر داد تا تأثیر تفاوت قیمت بر شاخص به خاطر موارد زیر خنثی گردد.

مواردی که شاخص مذکور تعدیل می شود عبارتند از:

1-  در صورت افزایش سرمایه به هر روشی)چه آورده و چه اندوخته(

2-  ورود و خروج شرکتها از لیست 50 شرکت برتر در پایان هر سه ماه

3-  تجزیه و تجمیع سهام) که فعلا در ایران امکان پذیر نیست(

شاخص 05 شرکت برتر tx-50

ب)  به روش میانگین موزون

این شاخص نیز بوسیله تغییرات ارزش سهام 50 شرکت برتر محاسبه می شود ولی طرز محاسبه آن به روش میانگین موزون (روش لاسپیر) می باشد و تعداد سهام منتشره شرکت ها در محاسبه آن تاثیرگذار است.

نهایتاً می توان به این نکته اشاره کرد که، محاسبه شاخص های مختلف بر اساس فرمول های قراردادی انجام می گیرد و هر شاخصی بنا بر داده ها و فرمول مورد استفاده می تواند گویای تغییرات خاصی باشد. لذا به غیر از شاخص کل قیمت که نشان دهنده تغییرات قیمت کلیه شرکت ها می باشد مابقی شاخص ها بنا بر نوع محاسبه و شرکت هایی که در آن مورد محاسبه قرار می گیرند باید تفسیر شوند.

منبع: کارگزاری پارس گستر خبره